Wat is goed werklicht in een behandelkamer?

Iedereen boven de 30 krijgt ermee te maken: het gezichtsvermogen loopt terug. Veel gehoorde klachten als gevolg van slechte werplekverlichting zijn dan ook branderige ogen, hoofdpijn en vermoeidheid. Toch is verlichting vaak een sluitpost bij de inrichting van een mondzorgpraktijk. Hoe verlicht u uw behandelkamer?

Het belang van perfecte werkplekverlichting is enorm. Het is niet voor niets dat veel behandelaars na aanschaf van optimale werkplekverlichting blij zijn met deze investering en het betreuren dit niet tien jaar eerder te hebben gedaan.

Verhouding van licht
Tandartsen, mondhygiënisten en tandtechniekers hebben goede werkverlichting nodig om optimaal te kunnen presteren. Voor optimale werkplekverlichting van een mondzorgprofessional kan men de verhouding van 10 : 1 : 0,5 gebruiken.

Dit is de verhouding tussen:

• de verlichting van de mondholte (bijvoorbeeld 20.000 lux voor de OP/tandartslamp, zoals we veelal zien gebruiken)
• de directe omgeving van de mond (2.000 lux)
• de verlichtingssterkte in de rest van de behandelkamer (800 tot 1.000 lux)
  Dus in dit geval: 20.000 : 2000 : 1000.

Richtwaarden voor een goede verlichting
Om enig inzicht te krijgen in hoe groot de verlichtingssterkte ongeveer dient te zijn, geeft de tabel van de verlichtingsnorm NEN – EN 12464-1 een indicatie welke verlichtingssterkten voor de diverse werkzaamheden en ruimten gelden.

Factoren werkverlichting
Iedere ruimte stelt op basis van gebruik, afmeting en kleurstelling van muren en plafond andere eisen. Deze factoren hebben direct invloed op de hoeveelheid en het wattage daglichtlampen die in het dentale armatuur voorzien moeten worden. Tandartsen, mondhygiënisten en tandtechniekers werken in een relatief kleine werkomgeving en dienen rekening te houden met de volgende factoren die invloed hebben op de juiste keuze voor algemene werkverlichting.

• Hoeveelheid licht
  De lux-waarde geeft aan hoeveel licht op een bepaalde oppervlakte terechtkomt. 1 lux is ongeveer de lichtsterkte van een kaars op een afstand van 1 meter. Het aantal Lumen per m² kan weergegeven worden in lux. 1 lux komt dan overeen met 1 lumen per m² (1 lux = 1 lumen/m²). De luxwaarde dient op de werkplek gemeten te worden. De werkplek is het midden van de hoofdsteun van de behandelstoel in werkstand (liggend).
• Lichtverdeling
  Voor een optimale lichtverdeling is de juiste keuze een armatuur dat afgehangen is en dus direct (naar beneden) en indirect (via plafond en wanden) het licht verdeeld. Indien een plafond niet hoog genoeg is om een armatuur af te kunnen hangen aan staaldraad is een directe uitvoering noodzakelijk. Om voldoende licht in de hoeken van een dergelijke behandelkamer te creëren kan het mogelijk zijn deze behandelkamer extra uit te rusten met spots, wandlampen of andere aan het plafond te bevestigen armaturen. Er zijn speciale lichtberekeningsprogramma’s waarmee een lichtplan kan worden opgesteld.
• Lichtbron
  De kleurtemperatuur vertelt ons iets over de lichtkleur die een lamp produceert. Deze wordt meestal uitgedrukt in Kelvin (K). Hoe lager de Kelvin-waarde, hoe roder het licht en hoe hoger de Kelvin-waarde, hoe blauwer het licht. Kaarslicht heeft bijvoorbeeld een lichttemperatuur van ongeveer 2000 Kelvin, een halogeenlamp zit meestal rond de 2800 à 3000 Kelvin en daglicht op 5700 tot 6500 Kelvin. Daglichtlampen zijn lampen die daglicht simuleren. De juiste daglichtlampen bevatten alle kleuren die in het spectrum van natuurlijke daglicht voorkomen. Al deze kleuren/frequenties hebben in de juiste daglichtlampen verhoudingen die bijna identiek zijn aan natuurlijk daglicht. De kleurweergave of Ra is een gestandaardiseerde schaal van 0 tot 100. 100 staat hier gelijk met werkelijk daglicht. Het daglicht is een samenstelling van diverse kleuren: van ultraviolet tot infrarood of van het volledige kleurenspectrum. De Ra-waarde duidt aan in welke mate de kleuren aanwezig zijn in de lichtbron. Ra 80 bevat dan 80 % van de kleuren. Hierin kan bijvoorbeeld minder groen zitten dan bij een Ra 90. De RA waarde van goede daglichtlampen die voor behandelkamers kunnen worden toegepast is meer dan 92.Omdat onze ogen zich niet hoeven aan te passen in een juiste daglichtomgeving wordt de “oogtaak” aanzienlijk ontlast. Dit leidt direct tot minder energieverbruik van de betreffende tandarts mondhygiënist of tandtechnieker. Daarnaast is het juiste daglicht ideaal voor kleurbeoordeling: u loopt in een winkel niet voor niets naar buiten om de kleur van een kledingstuk te kunnen beoordelen.
• Voorschakeling
  We kunnen bij TL verlichting onderscheid maken tussen hoogfrequent en conventioneel voorgeschakelde armaturen. Wat is het verschil? Conventioneel voorgeschakelde armaturen. Conventioneel voorgeschakelde armaturen kunt u herkennen aan de starters. De TL lampen worden aangestuurd met 50 Hz (50 kippenringen per seconde). Deze kippenringen nemen wij onbewust waar, waardoor onze ogen heel hard moeten werken om deze kippenringen te verwerken. Als u naar een uiteinde van een TL lamp kijkt kunt u de kippenringen zelfs waarnemen. Naast de hinderlijke kippenringen creëren conventioneel voorgeschakelde armaturen elektromagnetische velden waar mensen gevoelig voor zijn. Veel mensen ervaren werken onder dit licht dan ook als vermoeiend en krijgen last van branderige ogen en/ of hoofdpijn.
• Hoogfrequent voorgeschakelde armaturen
  Bij de hoogfrequente voorschakeling is er sprake van een veel hoger aantal Hertz. Het licht is daardoor zeer constant, onze ogen nemen de kippenringen niet meer waar. Dit ontlast de oogtaak en bespaart enorm veel energie bij tandarts, mondhygiënist of tandtechnieker. Bovendien is er geen sprake van meetbare elektromagnetische velden. Bijkomend voordeel is dat de economische levensduur van de lampen met 40% verlengd wordt en het energieverbruik ruim 30% minder is dan bij conventioneel voorgeschakelde armaturen. Bij Led verlichting is er een vergelijkbaar verschil in aansturing. Trillingvrije drivers zijn dan ook aan te raden bij precisiewerkzaamheden.

Veel gestelde vragen

• Hoe weet ik nu of ik de juiste verlichting heb in mijn praktijk?
  Voor een deel kunt u dit zelf zien. Richt uw telefoon in de foto stand maar eens naar de lampen in uw behandelkamer. Indien u trillingen waarneemt betekent dit dat u niet de optimale voorschakeling heeft en uw ogen behoorlijk belast worden. Licht meten kan ook met bepaalde apps (luxmeter app) hoewel deze vaak niet nauwkeurig zijn. Er zijn bedrijven gespecialiseerd in praktijkverlichting die een lichtmeting en advies kunnen uitbrengen die u kunt benaderen. Dit wordt bij LED panelen “flikker-vrij” genoemd. Deze kunt u als optie mee bestellen.
• Ik vind daglicht in mijn behandelkamer zo klinisch en ongezellig, zeker voor angstpatiënten lijkt me dit niet handig. Is het niet beter voor een warme lichtkleur te kiezen of een fotoplafond? 
  Warme kleuren licht geven ons begrijpelijker wijs een associatie van gezelligheid en warmte. Als werkplekverlichting is het echter niet aan te raden, er zijn genoeg andere manieren om die warme sfeer in uw behandelkamer te creëren zonder dat u daar als behandelaar op werkplekverlichtingsgebied niet op in hoeft te leveren. Wantix LED levert wolkenpanelen om uw ruimten een stuk aangenamer te maken. Met een wolkenplafond creëert u warmte in uw behandelkamer, wachtkamer, entree etc.. Als u geen fotoplafond wilt of u weet niet welke lichtkleur u precies moet hebben kunt u kiezen voor CCT LED panelen. Met deze LED panelen kunt u de lichtkleur van 2700k tot 6000k zelf instellen aan de hand van een afstandsbediening. Installatie van deze LED panelen is heel eenvoudig. U kunt tot 14 LED panelen tegelijkertijd laten dimmen of onafhankelijk. De afstandsbediening is uitgerust met 4 zones.
• Waarom zou ik TL verlichting kopen, de toekomst is toch Led?
  LED verlichting is enorm in ontwikkeling en zal zich blijven ontwikkelen. In veel gevallen zijn er ook LED oplossingen als werkplekverlichting. Echter is het nog niet gelukt LEDs te ontwikkelen in een daglichtkleur waarbij het spectrum daglicht zo goed wordt benaderd als bij bepaalde TL daglichtlampen. De RA waarde is vaak nog niet zo hoog als bij de juiste TL-daglichtlampen.
• Hoe zit het met de verlichting in de rest van mijn praktijk? Moet ik die ook aanpassen als ik voor de juiste werkplekverlichting in mijn behandelkamer kies?
  Indien het lichtniveau van uw behandelkamers verbeterd/ verhoogd wordt is het goed om ook naar andere ruimtes in de routing van uw praktijk te kijken. Het kan belastend zijn voor uw ogen indien het lichtniveau in de routing van uw praktijk geen natuurlijke overgang in lichtsterkte en/of kleur heeft. Een tunneleffect kan daarvan het gevolg zijn: verblindend effect zoals merkbaar indien u vanuit een daglichtomgeving in een slecht verlichte tunnel rijdt. Houd daarom rekening met een geleidelijke overgang en zelfde kleurtemperatuur in de routing van uw praktijk. Wachtkamers worden wel vaak voorzien van warmere kleurtemperaturen.
• Wat is het voordeel van maatwerkarmaturen welke speciaal voor medische/ dentale toepassingen zijn ontworpen?
  Standaard armaturen die in grote aantallen geproduceerd worden zijn ontworpen voor “standaard werkplekken”, zoals kantoren en scholen, waarbij de richtlijnen (500 lux lichtsterkte op de werkplek) veel lager zijn dan die van precisiewerkzaamheden in combinatie met operatielampen (2000 lux). De maatwerkarmaturen zijn juist voor deze toepassingen ontworpen waardoor er bijvoorbeeld meer lampen in een armatuur geplaatst kunnen worden en de verhouding direct/ indirecte verlichting anders is dan veel standaarden. Ook worden deze armaturen standaard voorzien van de juiste daglichtlampen.
• Waar moet ik op letten bij LED panelen? Deze worden veel toegepast bij praktijkruimten.
  Er wordt op dit moment veel LED panelen en verlichting aangeboden. Let niet op de prijzen maar op de specificaties. Er worden vele budget panelen aangeboden op internet. Waar u moet opletten is dat er een PMMA plaat in zit (polymethylmethacrylaat). Wantix LED panelen zijn gemaakt met PMMA, een polymeerplaat dat zijn eigenschappen onveranderd op tijd behoudt en voorkomt dat de lens vergeelt. Andere soortgelijke armaturen gebruiken materialen zoals bijvoorbeeld, polystyreen (PS), Dit materiaal heeft niet dezelfde eigenschappen en kenmerken en zijn daarom tegen veel lagere kosten verkrijgbaar. Wat is het resultaat? Een plaat in PS wordt geel na 6-8000 bedrijfsuren, waardoor zowel de hoeveelheid als de kwaliteit van het uitgestraalde licht daalt, zelfs overdag wanneer de armatuur is uitgeschakeld. Daarom, als de materialen van de armaturen niet van optimale kwaliteit zijn, Deze panelen zijn vaak na twee jaar vergeelt en op.